Niedobory potasu, z uwagi na powszechność tego pierwiastka w organizmie i jego udział w licznych procesach metabolicznych, objawiają się w postaci spektrum różnorodnych zmian.
Z niskim poziomem potasu lub jego niedoborem mamy do czynienia, gdy poziom potasu we krwi jest niższy niż 3,5 mmol na litr. W środowisku medycznym taki stan niedoboru potasu określa się jako hipokaliemia.
Potas jest niezbędnym minerałem, który pełni wiele funkcji w organizmie człowieka. Na przykład, pomaga regulować skurcze mięśni, zapewnia prawidłowe działanie układu nerwowego i pomaga utrzymać równowagę elektrolitów. Szacuje się, że większość dorosłych i dzieci nie ma diety, która w pełni zaspokajałaby dzienne zapotrzebowanie na potas. Jest to prawdopodobnie spowodowane dużym spożyciem żywności przetworzonej i małym spożyciem pełnowartościowych produktów bogatych w potas – takie jak owoce, warzywa, fasola i orzechy.
Hipokaliemia jest jednak rzadko spowodowana wyłącznie niedoborem potasu w diecie. Może być spowodowana przez wiele czynników, w tym:
- utrata płynów i odwodnienie
- niedożywienie
- wstrząs
- stosowanie niektórych leków
- niektóre stany chorobowe, takie jak niewydolność nerek
Niedobór potasu powoduje drżenie mięśni
Jony potasu wchodzą w skład roztworu wypełniającego każda komórkę ciała. Mięśnie należą do tak zwanych „komórek pobudliwych”, które mogą odbierać impuls elektryczny, przetwarzać go i odpowiadać określoną reakcją. W przypadku mięśni tą reakcją jest skurcz. Jednak skąd w tkankach impulsy elektryczne?
Jony potasu są naładowane elektrostatycznie i niosą ładunek dodatni, którego zgromadzenie w określonym miejscu umożliwia powstanie specyficznego gradientu. Ten gradient umożliwia bezpośrednio utworzenie impulsu i reakcję na niego. Niedobór potasu powoduje niedobór ładunków dodatnich i osłabienie gradientu. Z tego powodu komórki mięśniowe nie mogą właściwie reagować na bodziec, co skutkuje osłabieniem ich skurczów.
Skurcze mięśni są nagłymi, niekontrolowanymi skurczami mięśni. Mogą one wystąpić przy niskim poziomie potasu we krwi i mogą być bolesne
Sprawdź też: Przewlekłe niedobory potasu u osób starszych
W mięśniach szkieletowych potas pomaga przekazywać sygnały z mózgu w celu pobudzenia skurczów. Pomaga on również zakończyć te skurcze poprzez opuszczenie komórek mięśniowych. Kiedy poziom potasu we krwi jest niski, mózg nie jest w stanie przekazywać tych sygnałów tak skutecznie.
Skutkuje to przedłużającymi się skurczami i może przyczyniać się do drżenia mięśni. Skurcze są mało prawdopodobne przy łagodnej lub umiarkowanej hipokaliemii, ale mogą wystąpić przy ciężkiej hipokaliemii poniżej 2,5 mmol/l potasu
Z uwagi na fakt, że w całej strukturze mięśnia w danym momencie część komórek jest w stanie skurczu, a tylko część w odpowiedzi na bodziec ten skurcz rozpoczyna. Drżenia mięśni wynikają z osłabienia siły puli komórek w danym momencie skurczonych.
W większości przypadków znaczne osłabienie mięśni występuje w stanie dużych niedoborów nie tylko potasu, ale i minerałów w stanie odwodnienia, choć czasami może wystąpić również jako objaw ostrej fazy początkowej.
Problemy trawienne spowodowane niedoborem potasu
Chociaż problemy trawienne mają wiele przyczyn, mogą być także również spowodowane niedoborem potasu. Potas pomaga przekazywać sygnały z mózgu do mięśni gładkich, z których zbudowane są jelita. Sygnały te stymulują skurcze, które pomagają układowi trawiennemu mieszać i przesuwać treść jelita. Przy niskim poziomie potasu, skurcze w układzie pokarmowym mogą stać się słabsze i spowolnić przesuwanie się pokarmu. Może to powodować problemy trawienne, takie jak wzdęcia i zaparcia. W szczególności zaparcia są najczęstszym objawem niedoboru potasu.
Senność, rozdrażnienie i zaburzenia pamięci spowodowane niedoborem potasu
Podobnie jak tkanka mięśniowa – tkanka nerwowa należy do tkanek pobudliwych. Niedobory potasu osłabiają jej funkcjonowanie również na skutek zmniejszenia gradientu ładunków elektrostatycznych. Prowadzi to do generowania niewłaściwych sygnałów, zmniejszenia częstości pojawiania się tych pożądanych i ogólnego osłabienia sprawności funkcjonowania układu nerwowego. Ponieważ mózg, czyli siedziba naszych myśli, wspomnieć, pożądań i idei wchodzi w skład tego układu – skutki mogą być widoczne na poziomie całego organizmu.
Niedobór potasu powoduje zaburzenia rytmu serca
Z uwagi na fakt, że tkanka serca składa się w dużej mierze z komórek mięśniowych o wyglądzie i funkcjonowaniu podobnych do tkanki mięśniowej, narząd ten również nie pracuje poprawnie w warunkach niedoboru potasu. Jednak w przypadku serca każde, nawet niewielkie osłabienie skurczów, może być wyjątkowo szkodliwe dla funkcjonowania organizmu.
Zmniejszenie przepływu krwi może prowadzić do odrętwienia kończyn głównych i powtarzających się omdleń. W przypadku kończyn dolnych dochodzi do opuchlizny z uwagi na gromadzenie się krwi i płynów tkankowych pod wpływem grawitacji i osłabienia „odpompowywania” krwi ze stóp (podobne efekty obserwujemy w trakcie długich lotów samolotem lub podróży pociągiem, gdy przez wiele godzin utrzymujemy siedząca pozycję).
Duży niedobór potasu może powodować trudności w oddychaniu
Oddychanie wymaga pracy wielu mięśni, zwłaszcza przepony, które pomagają płucom wdychać i wydychać powietrze. Gdy poziom potasu we krwi jest bardzo niski, płuca nie mogą się prawidłowo rozszerzać i kurczyć, co powoduje duszności. Poważny niedobór potasu może nawet uniemożliwić pracę płuc, co jest śmiertelne w skutkach. W jednym z badań wykazano, że osoby z niskim lub wysokim poziomem potasu we krwi były znacznie bardziej narażone na niewydolność oddechową wymagającą hospitalizacji i konieczność stosowania respiratora w porównaniu z osobami z normalnym poziomem potasu.
Mrowienie i drętwienie
Chociaż częściej występuje u osób z wysokim poziomem potasu, osoby z niedoborem potasu mogą również doświadczać uporczywego mrowienia i drętwienia. Jest to tak zwana parestezja i zazwyczaj występuje w dłoniach, ramionach, nogach i stopach. Potas jest ważny dla zdrowego funkcjonowania nerwów. Niski poziom potasu we krwi może osłabiać sygnały nerwowe i powodować mrowienie i drętwienie. Podczas gdy sporadyczne doświadczanie tych objawów jest nieszkodliwe – np. gdy stopa zasypia z powodu braku ruchu lub siedzenia w niewygodnej pozycji – uporczywe mrowienie i drętwienie może być objawem niedoboru potasu.
Wysokie ciśnienie krwi spowodowane niedoborem potasu
Utrzymanie idealnej równowagi elektrolitów jest ważne dla zachowania zdrowego ciśnienia krwi. Spożywanie zbyt dużej ilości sodu może podnosić ciśnienie krwi u niektórych osób. Jednak niewiele osób wie, że zbyt mała ilość potasu w diecie może mieć taki sam efekt.
Potas pomaga nerkom pozbyć się nadmiaru sodu z moczem. Jeśli we krwi nie ma wystarczającej ilości potasu, nerki wchłaniają sód z powrotem do krwiobiegu, co z czasem może prowadzić do wysokiego ciśnienia krwi. Dzieje się tak najczęściej przy niskim spożyciu potasu w diecie, a w szczególności przy hipokaliemii.
Dlatego spożywanie odpowiedniej ilości potasu w diecie może być sposobem na utrzymanie zdrowego ciśnienia krwi u niektórych osób.
Niedobór potasu a zmniejszona objętość moczu
Potas jest pierwiastkiem, który znajduje się w ciągłym obiegu – nie tylko wewnątrz organizmu, ale też w obrębie układu organizm-środowisko. Dostarczanie potasu wraz z dietą wyrównuje jego utratę wraz z potem i (głównie) z moczem. Produkcja moczu umożliwia rozcieńczenie w nim toksycznych produktów przemiany materii i wydalenie ich poza organizm.
Głównym czynnikiem umożliwiającym dostarczanie do produkowanego moczu odpowiednich ilości wody są jony potasu, które w nerce są wypompowywane z tkanki i gromadzone w kanalikach – w nich dochodzi do ustalania składu chemicznego moczu. Niedobór tych jonów skutkuje zmniejszeniem ilości wydzielanej do moczu wody i znacznym zwiększeniu jego zagęszczenia.
Bibliografia:
Kardalas E, Paschou SA, Anagnostis P, Muscogiuri G, Siasos G, Vryonidou A. Hypokalemia: a clinical update. Endocr Connect. 2018;7(4):R135-R146.
Kardalas, E., Paschou, S. A., Anagnostis, P., Muscogiuri, G., Siasos, G., & Vryonidou, A. (2018). Hypokalemia: a clinical update. Endocrine connections, 7(4), R135–R146. https://doi.org/10.1530/EC-18-0109
https://ods.od.nih.gov/factsheets/Potassium-HealthProfessional/
Stone, M. S., Martyn, L., & Weaver, C. M. (2016). Potassium Intake, Bioavailability, Hypertension, and Glucose Control. Nutrients, 8(7), 444. https://doi.org/10.3390/nu8070444
Skogestad, J., & Aronsen, J. M. (2018). Hypokalemia-Induced Arrhythmias and Heart Failure: New Insights and Implications for Therapy. Frontiers in physiology, 9, 1500. https://doi.org/10.3389/fphys.2018.01500
Thongprayoon C, Cheungpasitporn W, Chewcharat A, Mao MA, Vallabhajosyula S, Bathini T, Thirunavukkarasu S, Kashani KB. Risk of respiratory failure among hospitalized patients with various admission serum potassium levels. Hosp Pract (1995). 2020 Mar 14;48(2):75-79. doi: 10.1080/21548331.2020.1729621. Epub 2020 Feb 20. PMID: 32063075.
Przeczytaj też:
