Chrzan to warzywo korzenne znane z ostrego smaku i zapachu. Chrzan jest używany na całym świecie od tysięcy lat, zazwyczaj jako przyprawa, ale także do celów leczniczych. Nazywany „słowiańskim żeń-szeniem”, chrzan jest szczególnie doceniany w okresie Wielkanocy i Bożego Narodzenia. W tym artykule znajdziesz wszystko, co musisz wiedzieć o chrzanie, w tym składniki odżywcze, zalety, zastosowania i skutki uboczne.
Pochodzenie i właściwości chrzanu
Uważa się, że chrzan pochodzi z Europy Wschodniej, a do Europy Środkowej trafił w XII wieku. Jednak chrzan znany był już w starożytnym Egipcie i od wieków chrzan stosowany jest w medycynie ludowej. Chrzanu z piwem lub winem używano jako środka łagodzącego problemy skórne. Dawniej w liście chrzanu zawijano też ryby, mięso czy masło, aby dłużej były świeże.
To warzywo z rodziny kapustowatych, do których zaliczamy też musztardę, wasabi, kapustę, brokuły i jarmuż. Chrzan ma długi, gruby i mięsisty korzeń. Jego cechą charakterystyczną jest ostry smak i zapach.
Po odcięciu korzenia enzym rozkłada związek zwany sinigryną na olej musztardowy. Olej ten, znany jako izotiocyjanian allilu, nadaje chrzanowi charakterystyczny zapach i smak oraz może podrażniać oczy, nos i gardło. Korzeń chrzanu jest zwykle tarty i konserwowany w occie, soli i cukrze do wykorzystania jako przyprawa. Nazywa się to gotowym chrzanem.
Sprawdź też: Wpływ niedoboru magnezu na układ nerwowy.
Popularny jest również sos chrzanowy, do którego dodaje się majonez lub śmietanę. Chrzan jest często mylony z wasabi, inną ostrą przyprawą powszechną w kuchni japońskiej. Dzieje się tak, ponieważ „wasabi” sprzedawane w sklepach lub podawane w restauracjach to pasta chrzanowa zmieszana z zielonym barwnikiem spożywczym.
Prawdziwy wasabi (Wasabia japonica) pochodzi z zupełnie innej rośliny i podobno ma ziemisty smak i jest zielonego koloru.
Składniki odżywcze zawarte w chrzanie
Chrzan jest bardzo bogate w wiele składników odżywczych, w tym potas. W 100 g chrzanu znajduje się aż 740 mg tego makroelementu, który dba o pracę naszego serca, gospodarkę wodną w organizmie i reguluje ciśnienie.
„Słowiański żeń-szeń” zawiera też więcej witaminy C niż pomidory, truskawki, cytryny czy pomarańcze. Najwięcej tej bezcennej witaminy znajduje się w podziemnej części rośliny, co chroni ją przed niszczącym działaniem promieni słonecznych. Dzięki m.in. witaminie C chrzan wzmacnia układ odporościowy i jest niezastąpiony przy przeziębieniu. Pomaga też wchłaniać krwiotwórcze żelazo. Chrzan to także skarbnica błonnika, beta-karotenu (przekształcanego przez nasz organizm w witaminę A), wapnia, fosforu oraz witamin z grupy B.
Właściwości zdrowotne chrzanu
Chrzan ma działanie przeciwbólowe, bakteriobójcze, wirusobójcze i grzybobójcze. Poprawia przemianę materii i pomaga spalić kalorie. Jednak nie należy go nadużywać, bo nadmiar chrzanu może uszkodzić błony śluzowe układu pokarmowego. Stosowany jest także zewnętrznie. Okłady z utartej miazgi są zalecane w bólach reumatycznych i stanach zapalnych stawów.
Chrzan może mieć działanie przeciwnowotworowe
Glukozynolany i izotiocyjaniany zawarte w chrzanie mogą chronić przed rakiem poprzez hamowanie wzrostu komórek rakowych, a także stymulacji ich usuwania z organizmu. Sinigryna to jeden z najaktywniejszych przeciwutleniacz obecnych w chrzanie, który ma właściwości przeciwnowotworowe. Badania in vitro sugerują, że ta grupa związków aktywnych może zapobiegać rozwojowi raka okrężnicy, płuc i żołądka. Co więcej, peroksydaza, enzym znajdujący się w korzeniu chrzanu, wykazuje silne działanie przeciw nowotworom trzustki.
Właściwości przeciwbakteryjne chrzanu
Izotiocyjanian allilu, olej uwalniany podczas cięcia korzenia chrzanu, może mieć silne właściwości antybakteryjne. Badania sugerują, że zwalcza skutecznie szereg niebezpiecznych bakterii, w tym E. coli, H. pylori i Salmonella.
Chrzan właściwości grzybobójcze
W jednym badaniu in vitro stwierdzono, że izotiocyjaniany wyekstrahowane z korzenia chrzanu zabiły sześć rodzajów bakterii jamy ustnej. Inne badanie w probówce wykazało, że te izotiocyjaniany zapobiegały rozwojowi czterech rodzajów grzybów, które mogą prowadzić do przewlekłych infekcji paznokci.
Chrzan pozytywnie wpływa na funkcjonowanie układu oddechowego
Wiadomo, że spożywanie chrzanu powoduje pieczenie w zatokach, nosie i gardle. Z tego powodu chrzan jest często używany do łagodzenia objawów przeziębienia i problemów z oddychaniem.
Jedno badanie z udziałem ponad 1500 osób wykazało, że suplement zawierający 80 mg suszonego korzenia chrzanu i 200 mg nasturcji był tak samo skuteczny jak tradycyjny antybiotyk w leczeniu ostrych infekcji zatok i zapalenia oskrzeli. Wyniki te sugerują, że chrzan może być skuteczny w leczeniu chorób układu oddechowego, ale potrzebne są dalsze badania.
Zastosowanie chrzanu
Obecnie chrzan znajduje zastosowanie przede wszystkim w kuchni, poprawiając smak mniej wyrazistych dań. Może być doskonałym dodatkiem do buraków czy musztardy. Idealnie komponuje się także z żurawiną, borówkami lub aronią. Obok kopru i czosnku jest składnikiem używanym do kiszenia ogórków. Stosowany jest również w pielęgnacji twarzy. Drobno startego chrzanu używa się do jej przemywania. Taki naturalny kosmetyk usuwa przebarwienia, wybiela piegi i skórę, czyniąc ją delikatniejszą.
Co ciekawe, chrzan od stuleci uznawany był za afrodyzjak. Podawano go na ucztach weselnych. Miał dodawać panu młodemu odwagi przy spełnianiu małżeńskich powinności. Roślina ta ma również znaczenie symboliczne. Chrzan wkładany do wielkanocnego koszyczka, oznacza zdrowie i krzepę. Umieszczamy go w święconce, aby zapewnić sobie siłę na cały rok.
Bibliografia:
Ku KM, Jeffery EH, Juvik JA, Kushad MM. Correlation of quinone reductase activity and allyl isothiocyanate formation among different genotypes and grades of horseradish roots. J Agric Food Chem. 2015 Mar 25;63(11):2947-55. doi: 10.1021/jf505591z. Epub 2015 Mar 16. PMID: 25684599.
Courter, J.W., Rhodes, A.M. Historical notes on horseradish. Econ Bot 23, 156–164 (1969). https://doi.org/10.1007/BF02860621
Charles D.J. (2012) Horseradish. In: Antioxidant Properties of Spices, Herbs and Other Sources. Springer, New York, NY. https://doi.org/10.1007/978-1-4614-4310-0_30
Zhang Y. (2010). Allyl isothiocyanate as a cancer chemopreventive phytochemical. Molecular nutrition & food research, 54(1), 127–135. https://doi.org/10.1002/mnfr.200900323
Park HW, Choi KD, Shin IS. Antimicrobial activity of isothiocyanates (ITCs) extracted from horseradish (Armoracia rusticana) root against oral microorganisms. Biocontrol Sci. 2013;18(3):163-8. doi: 10.4265/bio.18.163. PMID: 24077540.
Huang, C., Liu, L. Y., Song, T. S., Ni, L., Yang, L., Hu, X. Y., Hu, J. S., Song, L. P., Luo, Y., & Si, L. S. (2005). Apoptosis of pancreatic cancer BXPC-3 cells induced by indole-3-acetic acid in combination with horseradish peroxidase. World journal of gastroenterology, 11(29), 4519–4523. https://doi.org/10.3748/wjg.v11.i29.4519
Gafrikova M, Galova E, Sevcovicova A, Imreova P, Mucaji P, Miadokova E. Extract from Armoracia rusticana and its flavonoid components protect human lymphocytes against oxidative damage induced by hydrogen peroxide. Molecules. 2014 Mar 14;19(3):3160-72. doi: 10.3390/molecules19033160. PMID: 24637991; PMCID: PMC6271614.
Przeczytaj też:
